ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Μέσα στο Μυλωνιανό φαράγγι, που αρχίζει στα δυτικά του Χρωμοναστηρίου και φθάνει σχεδόν στη θάλασσα, κτίστηκαν οι μικροί οικισμοί των Μύλλων. Εύκολα η περιοχή μπορεί να χαρακτηριστεί ως περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους με πλούσια πανίδα και χλωρίδα που ζωογονείται με τρεχούμενα νερά.
Κατά μήκος της κοίτης ποταμού, που διασχίζει το φαράγγι, υπάρχουν χαλάσματα παλιών νερόμυλων από τους οποίους πήραν και τα ονόματα τους οι οικισμοί ΠΑΝΩ και ΚΑΤΩ Μύλλοι.
Η ιστορία τους καθώς και η ιστορία των νερόμυλων, ξεκινά πιθανότατα το Μεσαίωνα. Η παραγωγή και κυρίως η αλευροποίηση των σιτηρών , ήταν ιδιαίτερα σημαντική κατά τους περασμένους αιώνες, γιατί τροφοδοτούσαν αδιάκοπα την πόλη του Ρεθύμνου, την Φορτέτζα και τις γύρω περιοχές με αλεύρι και αρτοσκευάσματα.
Υπάρχουν ακόμη απομεινάρια από το υδροδίκτυο και από εξαρτήματα του μηχανισμού των νερόμυλων, τα οποία ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει.
Η περιήγηση του φαραγγιού είναι δυνατή μόνο με τα πόδια μετά από ολιγόωρη διαδρομή. Μια διαδρομή σχετικά δύσβατη που αποζημιώνει όμως τους περιηγητές της με μοναδικές δροσιστικές εικόνες αναψυχής, ιδιαίτερα την άνοιξη και το καλοκαίρι.
ΠΑΝΩ ΜΥΛΛΟΙ
Η μεγάλη αφθονία των πηγαίων νερών της «Άγιας αυτής Δύναμης» και η μαγεία του τοπίου, γίνεται η αφορμή για να αρχίσουν σιγά σιγά να χτίζονται οι πρώτοι νερόμυλοι και τα σπίτια, που πληθαίνουν με το χρόνο και δημιουργούν διάφορους μυλοοικισμούς μέσα στο φαράγγι, με κυριότερους τους οικισμούς «Πάνω και Κάτω Μύλοι».
Αρχικά τα σπίτια χτίζονται στην δυτική κοίτη του ποταμού, στην περιοχή «Αρχοντικά» που βρίσκονται αριστερά του πέτρινου μονοπατιού, που ενώνει το χωριό με την αμαξωτό δρόμο που κατευθύνεται στο Χρωμοναστήρι.
Στην περιοχή αυτή «Χαλασές» που αργότερα γίνεται γειτονιά του χωριού, σώζονται σήμερα ερείπια που μαρτυρούν την παλαιά και αρχική θέση του χωριού.
Το τοπωνύμιο «Αρχοντικά» που χρησιμοποιείται και σήμερα, δόθηκε στην περιοχή αυτή από μια μεγάλη αρχοντική Βενετσιάνικη έπαυλη του 16ου αιώνα, που δεσπόζει ακόμα μέσα στο καταπράσινο φαράγγι.
Σ’ αυτή λοιπόν την κοίτη του ποταμού με το απότομο πρανές, επέλεξαν να κατοικήσουν οι πρώτοι κάτοικοι της περιοχής. Η επιλογή αυτή ήταν επιβεβλημένη, διότι έτσι απέφευγαν το ενδεχόμενο του αποκλεισμού από τα συχνά φουσκώματα του ποταμού.
Τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη και πιθανότατα μετά από τον μεγάλο σεισμό του 1856, έγιναν σημαντικές κατακρημνίσεις και μικρά ρήγματα που ανάγκασαν τους κατοίκους να εγκαταλείψουν αυτή την περιοχή και να αρχίσουν να κτίζουν τα σπίτια τους απέναντι, που έχει ηπιότερες κλίσεις, εκεί που βρίσκεται σήμερα ο εγκαταλειμμένος οικισμός Μύλοι, και πιο συγκεκριμένα Πάνω Μύλλοι.
ΚΑΤΩ ΜΥΛΛΟΙ
Βορειότερα του πρώτου οικισμού κατά μήκος του ρυακιού και μετά από διαδρομή είκοσι περίπου λεπτών, βρίσκεται ο μικρότερος οικισμός των Κάτω Μύλλων, με λιγοστές ερειπωμένες μυλοκατοικίες.
Οι περισσότεροι και αποδοτικότεροι νερόμυλοι του Μυλωνά, βρίσκονται πριν και μετά από αυτόν τον οικισμό, όπου συγκεντρώνονται περισσότερα νερά. Η εγκατάλειψη έγινε ταυτόχρονα και στους δύο οικισμούς το 1972.
Τα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι περισσότεροι Τούρκοι κατοικούσαν στους Κάτω Μύλους καθώς και σε διάσπαρτες μυλοκατοικίες και αγροικίες κατά μήκος του ποταμού, μέχρι το μετόχι του Αλμπάνη.
ΟΙ ΜΟΝΑΔΙΚΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΜΥΛΛΟΝΙΑΝΟΥ ΦΑΡΑΓΓΙΟΥ
Η μοναδικότητα του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος της περιοχής, οφείλεται σε πολλούς λόγους, όπως για παράδειγμα:
Στο ανάγλυφο της περιοχής που σου δίνει τη δυνατότητα πρώτα να θαυμάσεις οπτικά και ακουστικά από ψηλά και μετά να εισχωρήσεις μέσα στο μικρόκοσμο της θαυμάζοντας την άγρια χλωρίδα και πανίδα της.
Στην αδυναμία διαχωρισμού, σε ορισμένες περιπτώσεις, του φυσικού από το τεχνητό.
Στα ενδιαφέροντα στοιχεία για Γεωλογική και Γεωγραφική προσέγγιση.
Στο ότι κανένα χαρακτηριστικό του σύγχρονου επαρχιακού περιβάλλοντος δεν έχει προστεθεί στην περιοχή.
Στο ότι σε κανένα μέρος της Κρήτης δεν λειτουργούσαν τόσοι πολλοί νερόμυλοι και μάλιστα με το ίδιο νερό, μέσα από ένα καταπότη χιλιομέτρων.
Αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προβιομηχανικού οικισμού που χτίστηκε, άκμασε και παράκμασε στην συνέχεια μέχρι που εγκαταλείφτηκε εξαιτίας της βιομηχανικής ανάπτυξης.
Μπορεί να αποτελέσει αξιόλογο πεδίο έρευνας για επιστήμες όπως της αρχιτεκτονικής, της λαογραφίας, της οικονομίας, της γεωλογίας, αρχαιολογίας και ιδιαίτερα της βιομηχανικής αρχαιολογία, καθώς και πολλών άλλων επιστημών.
·
Βρίσκεται τόσο κοντά στην πόλη που αν προστατευθεί και διαχειριστεί κατάλληλα σε λίγα χρόνια με την περιφερειακή δόμηση που θα σώζει την πόλη, θα αποτελεί ένα ανοικτό φυσιολατρικό πάρκο με προβιομηχανικό χαρακτήρα. Είναι η μοναδική και ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ρεματιά με τρεχούμενο νερό του περαστικού Ρεθύμνου με μικρούς υγροβιότοπους μέγιστης σημασίας για την εναπομένουσα χλωρίδα και ιδίως για την διψασμένη πανίδα της ευρύτερης περιοχής. Αυτά και άλλα πολλά μικρότερου ή μεγαλύτερου ενδιαφέροντος, συμπληρώνουν αυτές τις μοναδικότητες, για τις οποίες αρκεί έστω και μια μόνο επίσκεψη για να επιβεβαιωθούν.
ΠΑΝΙΔΑ
Τα χαρακτηριστικά της ζωογραφίας της περιοχής είναι:
· Τα τρία ζεύγη γερακιών που φωλιάζουν στα βράχια του λόφου «Τρούλου» στην ανατολική κοίτη, ενώ στην δυτική και στις σπηλιές του λόφου «Περιστερές» φωλιάζουν αρκετά ζεύγη από άγρια περιστέρια.
· Μεταξύ των οικισμών Ξηρό Χωριό και Μύλοι στο ανατολικό πρανές υπάρχει αδιαπέραστη δασική έκταση με πλούσια ορνιθοπανίδα.
· Στα ερείπια του Μοναστηριού της Παναγίας φωλιάζει ένα ζευγάρι ή ίσως και περισσότερα από άσπρες κουκουβάγιες.
· Στα σπήλαια και κυρίως στον σκοτεινόσπηλιο διημερεύουν αναρίθμητα σμήνη από νυκτερίδες.
· Στα αυλάκια του νερού και στο ποτάμι ζουν αρκετά βατράχια, καβούρια και παρυδάτια έντομα, ενώ παλαιότερα υπήρχαν άφθονα χέλια και νερόφιδα. Στις όχθες και στους σκιερούς θάμνους κελαηδούν ασταμάτητα οι ποταμίδες και οι κοτσυφοί.
Είναι πλουσιότατη και ενδιαφέρουσα η πανίδα της περιοχής, η οποία γενικά παρουσιάζει μεγάλη πυκνότητα και έχει ομοιότητες με την πανίδα άλλων γειτονικών περιοχών.
Πίνακας με την βασική πανίδα:
Μικρά θηλαστικά Άρκαλος (ασβός) Λαγός Σκατζόχειρος Ποντικός Ζουρίδα Νυκτερίδα Νυφίτσα Αιγοπρόβατα Ορνιθοπανίδα Γεράκι
Μπεκάτσα Άγριο περιστέρι Ορτύκι Κοτσύφι Τσίχλα Σπουργίτι Τσαλαπετεινός Ζυγαρδέλι Πέρδικα Ποταμίδα Γκιώνης Τριγόνι Έντομα Μέλισσα Αράχνη, ρογαλίδα Σφήγκα Μυρμήγκι Μπούμπουρας Τζιτζίκι Μαυρομπούμπουρας Πασχαλίτσα Κουνούπι Ερπετά Φίδια Χέλι Κολυσαυρα Νερόφιδο Λιακόνι Σκουλήκι
Το οικοσύστημα αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί για:
· Την μοναδικότητα της περιοχής σε σχέση με την κατάσταση της ευρύτερης περιοχής.
· Την ομορφιά του τοπίου
· Την ύπαρξη σπάνιων ή ενδημικών ζώων και φυτών.
· Το πέρασμα αποδημητικών πουλιών.
· Την ύπαρξη μεγάλης ποικιλίας χλωρίδας και πανίδας.
ENGLISH
Because of the specificity of the canyon it is inhabited by a rich number of small-sized animals. It is the last place in the northern mountains of Vrisinas where you can meet river and riparian species of the animal world.
Zoography characteristics of the region are:
- Three pairs of falcons that nest on the cliffs of the hill «Troulos» on the east side of the riverbed, on the west in the caves are doves and several pairs of wild pigeons.
- Between the settlements at the eastern slope is impenetrable woodland rich in bird-life.
- Within the ruins of the Monastery of the Virgin Mary a pair of, or maybe more, white owls.
- In the cave «Skoteinospilio» countless flocks of bats.
- Within the riverbed live frogs, insects, crabs and waders, while previously there were numerous eels and water snakes.
- On the banks and shady bushes, chirping incessantly, warblers and blackbirds.
The region has rich and interesting fauna, which generally has a high density and similarities with the fauna of other regions.
List of the main fauna:
Small Mammals
Badger ,Hare,Porcupine,Mouse,Beech Marten,Bats,Weasel,Sheep and goats
Birds
Hawk,Woodcock,Wild Pigeon,Quail,Mockingbird,Thrush,Sparrow,Hoopoe,Canary,Partridge,Nightingale,Scops Owl,Turtle Dove
Insects
Bee,Spider – Rogalida.Wasp,Ant,Hornet,Cicada,Beetle,Ladybird,Mosquito
Reptiles
Snakes ,Eel,Lizard,Water snake,Ocellated Skink,Worm
The ecosystem can be identified for:
- The uniqueness of the region in relation to the situation in the region.
- The beauty of the landscape.
- The presence of rare and/or endemic plants and animals.
- The passage of migratory birds.
- The existence of a wide variety of flora and fauna.
Mili-Crete 